Траян Христеа: ЕО-ның жаңа стратегиясында Қазақстанға негізгі серіктестің рөлі беріледі

Астана. 22 мамыр. ҚазТАГ - Арсен Асқаров. Биылғы жылы Қазақстан мен Еуропалық Одақ дипломатиялық қатынастардың орнағанына 25 жыл толды. Қазақстан Республикасындағы Еуропалық Одақтың өкілдігінің басшысы Траян Христеа Қазақстандағы үш жылдық дипломатиялық миссиясын аяқтағаннан кейін ынтымақтастықтың осы кезеңінің нәтижелері туралы, Еуропалық парламенттің күнделікті өмірі, босқындар жағдайы туралы, сондай-ақ ЕО-ның Орталық Азиядағы жаңа стратегиясының айырмашылығы туралы айтып берді.
 
- Елші мырза, еуропалық парламенттің депутаттары өткен күндері Астанаға келді, олардың сапары қаншалықты пайдалы болды деп ойлайсыз?

- Сапар Еуропарламент пен Қазақстан Парламенті арасындағы ынтымақтастық аясында өтті. Бұл Брюссельде де, Астанада да өтетін жыл сайынғы дәстүрлі іс-шара. Аймақтық ынтымақтастыққа қатысты мәселелер талқыланған кездегі екіжақты диалогтың парламенттік өлшемі.
Менің білуімше, Брюссельдің депутаттары Қазақстан Бас прокурорымен кездесті, себебі біз әлі де заң үстемдігі саласында біз іске асырып жатқан жобалар бар.
Сонымен қатар, Дін істері және азаматтық қоғам министрлігі мен Сыртқы істер министрлігінің өкілдерімен кездесулер өткізілді. Нәтижесінде өте мазмұнды бағдарлама пайда болды.

- Қазіргі Еуропарламент дегеніміз не? Депутаттар арасында ең қызу пікірталастардың негізгі сәттері қандай?

- Менің ойымша, сіз «Евроньюс» телеарнасын ұстануға немесе Еуропарламенттің сайтына қосылуға тиіссіз, онда барлық жиналыстар онлайн режимінде көрсетіледі.
Шынында әртүрлі тақырыптар әрдайым өте қатты даулы өтеді. Олардың әрқайсысында өз мүдделері мен идеологиялары бар көптеген саяси топтар бар. Кез-келген талқылау ашық және мөлдір түрде сұрақ-жауап форматында жүргізіледі.

- Бұл жағдайда ЕО-ның заңнамалық органындағы белгілі бір саяси фракциялардың ұстанымы қаншалықты тең?

- Еуропарламенттегі соңғы сайлаулардың (2014 ж. - ҚазТАГ) нәтижесі көрсеткендей, өте біркелкі болып табылады. Қазірдің өзінде ең үлкен қозғаушы күштердің бірі - Еуропалық халықтық партия, одан социалистер, либералдар, сонымен бірге консерваторлар мен экологтар жақсы көрінеді.
Сондықтан күштер жеткілікті пропорционал бөлінеді. Жаңа сайлаулар 2019 жылдың мамыр айына тағайындалған. Ол өткеннен кейін не болатынын көрейік.

- Еуродепутаттар арасында Қазақстанды немесе Орталық Азия елдерін қаншалықты жиі атайды?

- Соңғы рет ол Еуропарламент Қазақстан мен Еуроодақ арасындағы кеңейтілген серіктестік пен ынтымақтастық туралы келісімді ратификациялағанда болды. Бұл құжат Қазақстан мен ЕО арасындағы 25 жылдық қарым-қатынастың бүкіл тарихын толығымен көрсетеді. Және парламент деңгейінде серіктестер мен депутаттардың әрқайсымызға алға жылжу жолында, біздің қарым-қатынасымызды насихаттау жолындағы түрлі ұсыныстары бар өте кең диалог болғанын айта аламын.

- Жақында Қазақстан мен ЕО ынтымақтастық жол картасын құруға келісті. Картаның мазмұнын және оны қашан қабылдайтынын айтып беріңізші.

- Бұл құжат инновациялық технологияларды, білім беруді, зерттеуді қамтитын біздің ынтымақтастығымыздағы ең жақсы басымдықтарды айқындауы керек.
Әлеуметтік құқықтарды, адамның еркіндігін кеңейту, барлық операторлар үшін мемлекеттік сатып алу нарығында тең мүмкіндіктерді сақтау.

- Қазақстанда осы салада алыпсатарлықты болдырмау үшін орталықтандырылған мемлекеттік сатып алуды құру ұсынылады. Сіз бұл туралы қалай ойлайсыз?


- Бүгінгі таңда кейбір елдерде мемлекеттік сатып алудың орталықтандырылған жүйесі бар, бірақ олар жоқ елдер де бар. Бұл ештеңені өзгертпейді. Сыбайлас жемқорлық көптеген елдердің түрлі өлшемдерінде бар. Еуропарламенттің бюджетті қолдану үшін мақұлданатын бюджеттік комитеті туралы кез-келген есепті қарауға жеткілікті. Сізге өте қызықты оқылымдар бар екендігіне сенемін. Дегенмен, бізде де бұл тұрғыда мониторинг пен мониторинг жүргізу тетігі бар және ол жұмыс істейді. Осыған байланысты мемлекеттік сатып алудың ашық және болжамды жүйесін енгізу ЕО мен Қазақстан арасындағы ынтымақтастықтың ең маңызды баптарының бірі болып табылады.

- Мемлекеттік бағдарлама бойынша шетелге шығатын қазақстандық студенттердің елеулі үлесі Еуропалық Одақтың дамыған елдерінде білім алады. Сіздің ойыңызша, Қазақстанда жас мамандар үшін еуропалық білім алу қаншалықты пайдалы?

- Диплом алған жақсы. Сіздің Отаныңызға білімі мен тәжірибесімен оралу әсіресе жақсы. Еуропалық Одақ Erasmus+ білім беру бағдарламасы аясында осындай мүмкіндікті ұсынады.
Бүгінгі таңда қазақстандық ЖОО-лар 5 мың еуропалық университеттермен ынтымақтасуға мүмкіндік алады.
Әрине, оларда конкурстың шеңберінде Еуропалық Одақтың қаржыландырылуы негізінде жоғары сапалы білім алуға болады. Екінші жағынан, ЕО елдерінде білім алу үшін төлемдер өте жоғары емес. Яғни, ол өзінің біліктілігін жаңартқысы келген кез келген жұмыс істейтін адам үшін қол жетімді.

- Жақында білдім, Еуропадағы студенттердің орта жасы – 29. Бұл немен байланысты?

 - Адамның ары қарай оқуға деген қызығушылығы. Мен 50-ге келіп қалдым, бірақ әлі студентпін, үшінші рет. Екінші жоғары білім алып жатқандар бар, басқалардан кеш оқуға түскендер бар. Яғни. live and learn! (Өмір бойы оқыңыз!) Технология жарықтың жылдамығымен өзгеруде, бір жерде алғаның, бірнеше жылдан кейін керексіз болып қалады.

 -Ауғанстанды дамыту жөнінде Қазақстан мен ЕО ынтымақтастығы туралы жекелей сөйлескім келіп отыр. Бұл ынтымақтастық нені білдіреді? Білім саласында тәжірибелік нәтижелерге қол жетті ме?

- Қазақстан ауған азаматтарына білім беру қызметін ұсыну бойынша тәжірибе жинақтады. Қазір қазақ әріптестермен бірге білім арқылы Ауғанстан әйелдерінің әлеуетін экономикалық тұрғыдан нығайту бойынша пилоттық жобаны іске қоспақпыз. Аталмыш бағдарламаға қатысқысы келетін әйелдер көп болатынына сенімдімін. Қазір біз барлығын талқылаймыз, себебі біз елінен бес жылға кетіп, сол бес жылдан кейін жұмыс жасау үшін еліне қайта оралатын әйелдер турасында айтып отырмыз.

 -Таяу шығыстағы соғыс салдарынан босқындар саны көбеюде, соның ішінде Еуропада соңғы жеті жыл бойына бұл жағдай сақталуда. Осы проблеманың оңтайлы шешімі табылды ма?

 - Бүгінде бұл екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықтардың көптеп көшуі болып отыр. Бұл проблеманы шешу үшін Еуроодақ барынша қаржылық үлесін қосты. Біздің Сирияда, Мали және Ливия босқындары бойынша барлық бағдарламамыз еуропалық салық төлеушінің қаржысы есебінен жүзеге асырылуда.
Жақында ғана біз Сирияны қайта құру және дамыту үшін шамамен 4 млрд еуро жинадық.
Осылайша біз өз елінде бақыт таппай халқы кетіп жатқан елдердің экономикалық дамуы үшін күресеміз.

 - ЕО-ның Ресейге қарсы экономикалық санкциялары бірнеше жыл бойы сақталып келеді, ол қалай болғанда да Қазақстан экономикасына да әсерін тигізеді, себебі екі мемлекет арасында тығыз сауда-экономикалық байланыс орнаған. Осыны сол Еуропарламент қаншалықты ескеріп отыр?

- Әрине, ескеріп отыр, себебі бірінші кезекте азаматтар, тұтынушылар зардап шегуде. Алайда бұл санкцияларды Еуроодақ Ресейдің өзінің санкциясына жауап ретінде енгізді. Бұл қарымта шара болатын. Тек осылайша ғана біз ресейлік әріптестерімізді халықаралық құқық нормаларын сақтауға көздерін жеткізе аламыз, және сосын біз бұны санкция деп атамаймыз, бұл – шектеу шаралары. Олар Еуроодақ аясында қолдау табады.

- Ал Еуроодақ Трамптың Иранмен ядролық мәміледен шығу туралы шешімі турасында не ойлайды? АҚШ-сыз болса да, ирандық атом бойынша маңызды шартты сақтау мүмкін болар ма екен?

- АҚШ әркез Еуропалық одақтың маңызды әріптесі болып қала береді, алайда, Венадағы атом энергиясы бойынша халықаралық агенттікке (МАГАТЭ) сәйкес Иранның ядролық бағдарламасына қатысты шарт сақталуда. Міне сондықтан да біз соңына дейін осы шартты қолдаймыз. Оның үстіне егер ол дивиденттер әкелетін болса және басынан бастап БҰҰ Қауіпсіздік кеңесі мақұлдаған болса... Біздің әріптестеріміздің барлығы келісім шарттарын орындауды жалғастырады деп үміттенеміз.

- Бұған дейін хабарланғандай, Орталық Азия бойынша ЕО жаңа стратегиясы 2019 жылы қабылданады. Бұл құжатта түбегейлі жаңа не бар? Және онда Қазақстанға қандай рөл берілген?

- Жаңа стратегия жобасы 2007 және 2015 жылғылардағыдан маңызды факторымен түбегейлі түрде ерекшеленеді. Ол Орталық Азияның бес елімен ортақ құрылған. Біз барлық ұсынысты қарадық. Әрине, жаңа құжат алдыңғы стратегиялардың орындалу тәжірибесін ескереді, алайда бізге қалай ары қарай даму және жылжу керектігі туралы нақты көрініс және түсінік береді. Тағы айта кеткім келетіні, біз бір стратегияға біріктіріп, барлық ұсынысты қарадық, онда Қазақстанға барлық даму жобаларында негізгі әріптес рөлі берілген.

 -Елші мырза, сіздің Қазақстандағы дипломатиялық миссияңыз аяқталды. Ертең сіз Моңғолияға жұмыс жасауға ұшасыз. Сізді ол елде не күтіп тұр?

- Мені ол елде ЕО өкілдігінің ашылуы және Брюсселде сәуірде өткен ынтымақтастық кеңесінің отырысы барысында соңғы рет қол жеткізілген келісімдерге сәйкес Моңғолиямен екі жақты қарым-қатынасты дамыту күтіп тұр. Саяси, экономикалық және әлеуметтік тұрғыда бұл ел біз үшін өте қызық.

-Олай болса, рақмет және жаңа орында сәттілік тілейміз!